Gospodarcze znaczenie planów transformacji

Koncepcje „transformacji” i „planowania transformacyjnego” nie są zjawiskami nowymi w gospodarce. Ostatnie lata nadały im jednak specyficzne znaczenie. Na wzrost gospodarczego znaczenia transformacji modeli biznesowych i planowania transformacyjnego wpływa dziś wiele czynników: od nasilającej się degradacji środowiska naturalnego i postępujących zmian klimatycznych, przez dynamiczny rozwój technologii, napięcia w handlu międzynarodowym i niepewność w łańcuchach dostaw, po szeroko rozumiane uwarunkowania geopolityczne.

Na poziomie regionalnym znaczenie tych czynników odzwierciedla przesunięcie akcentów w polityce gospodarczej Unii Europejskiej w kierunku Paktu dla Czystego Przemysłu (Clean Industrial Deal), zakładającego przyspieszenie dekarbonizacji gospodarek UE przy jednoczesnym wzmacnianiu odporności i konkurencyjności przemysłu. W kontekście tych zmian kluczowe staje się poprawne identyfikowanie szans i zagrożeń oraz opracowywanie planów dostosowania modelu biznesowego do zmieniającego się rynku – w celu zachowania długoterminowej zdolności operacyjnej organizacji.

Skala dekarbonizacji niezbędna do osiągnięcia celów związanych z (od)budową konkurencyjności implikuje głębokie zmiany strukturalne w gospodarce, w tym dotyczące przepływu i alokacji kapitału potrzebnego do realizacji wielkoskalowych inwestycji. Procesom tym towarzyszą zmiany regulacyjne i behawioralne, które potęgują zjawisko określane mianem „ryzyka transformacji klimatycznej”. Zgodnie z rekomendacjami flagowego raportu Task Force on Climate-Related Disclosures (TCFD)[1], to ryzyko można podzielić na cztery obszary tematyczne, przy czym ich występowanie zależy od jurysdykcji, w której działa dane przedsiębiorstwo, oraz rynków, na których opiera swoją działalność. Tym samym poziom ekspozycji i podatność na skutki mogą się znacząco różnić:

• Ryzyko regulacyjne – jego intensywność zależy m.in. od jurysdykcji, sektora gospodarki, poziomu emisji gazów cieplarnianych oraz zdolności adaptacyjnych modelu biznesowego. Oprócz obowiązku dostosowania się do przepisów kształtujących bieżące otoczenie regulacyjne (np. wprowadzenia opłat za emisje, spełnienia wymogów raportowania ESG czy konieczności inwestycji w poprawę efektywności energetycznej), istotne jest także ryzyko prawne związane z greenwashingiem i ewentualnym postępowaniem sądowym za nieadekwatne dostosowanie się do przepisów lub ich naruszenie.
• Ryzyko technologiczne – odnosi się do gwałtownego rozwoju technologii wspierających dekarbonizację i transformację gospodarczą. Przedsiębiorstwa oparte na technologiach przestarzałych lub opartych na paliwach kopalnych narażone są na spadek konkurencyjności, jeśli nie dostosują się odpowiednio szybko. Obok znacznego potencjału komercyjnego nowych technologii, istnieje również ryzyko, że okażą się one niestabilne lub zbyt wolno dostępne w skali odpowiadającej oczekiwaniom rynku.
• Ryzyko rynkowe – wynika ze zmian w popycie i podaży dóbr, usług oraz surowców wraz z wahaniami ich cen w warunkach przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną. Przedsiębiorstwa, które dostosują się do tych zmian (np. poprzez zmianę struktury zużycia surowców czy odpowiednie zarządzanie ekspozycjami towarowymi), będą mniej podatne na negatywne skutki.
• Ryzyko reputacyjne oraz zmiana postaw interesariuszy – może przyjąć formę utraty pozycji rynkowej lub zainteresowania ze strony inwestorów. Przykładem może być spadek popytu na produkty wytwarzane w sposób niezgodny z wymogami środowiskowymi, równolegle z rozwojem rynków opartych na działalności niskoemisyjnej. Rosnące oczekiwania interesariuszy i integracja ryzyka ESG w procesach inwestycyjnych wzmacniają to zjawisko.

W kontekście zasygnalizowanych powyżej zmian gospodarczych oraz powstawania nowych rodzajów ryzyka (niniejszy artykuł jedynie sygnalizuje kilka podstawowych rodzajów ryzyka transformacji i nie wyczerpuje tematu), istotne stają się umiejętne dopasowanie modelu biznesowego i strategii do dynamicznego oraz niestabilnego otoczenia gospodarczego.  

Rola gospodarcza planów transformacji

Plany transformacji modeli biznesowych pod kątem zrównoważonego rozwoju, stają się coraz częściej wykorzystywanym narzędziem w procesie zarządzania organizacją, pozwalającym sprostać rosnącym wymaganiom regulacyjnym oraz utrzymać odporność modeli działania w warunkach gospodarki niskoemisyjnej. Najczęściej przywoływanymi w dokumentach regulacyjnych[2] są plany transformacji skupione na działaniach dekarbonizacyjnych i dostosowaniu ścieżki rozwoju do celu ograniczenia średniego globalnego ocieplenia do poziomu nieprzekraczającego 1,5°C względem epoki przedindustrialnej do 2050 roku. Należy jednak podkreślić, że planowanie transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju może mieć znacznie szerszy zakres – obejmujący m.in. ograniczanie zależności działalności gospodarczej od ekosystemów czy wdrażanie koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym.

Bez względu na zakres wprowadzanych zmian, plany transformacji pozwalają organizacjom nie tylko efektywnie zarządzać procesami wewnętrznymi, lecz także komunikować ambicje i priorytety wobec zewnętrznych interesariuszy – klientów, dostawców czy inwestorów.

W szerszym kontekście gospodarczym plany transformacji oddziałują w trzech głównych obszarach:

1. wspierają strategiczne planowanie przedsiębiorstw, poprawiając jakość zarządzania ryzykiem,
2. umożliwiają podejmowanie bardziej świadomych decyzji kredytowych i inwestycyjnych,
3. ułatwiają działania organom regulacyjnym poprzez lepsze monitorowanie poziomu ryzyka transformacyjnego i fizycznego – zarówno w systemie finansowym, jak i w realnej gospodarce.

Obowiązujące ramy regulacyjne mogą sprawiać wrażenie, że tworzenie planów transformacji to jedynie formalność mająca na celu zachowanie zgodności z przepisami. Jednak w praktyce, planowanie transformacyjne to coś znacznie więcej. Nawet podmioty, które nie są objęte obowiązkiem ujawniania takich planów (np. w ramach unijnej dyrektywy CSRD), mogą zetknąć się z oczekiwaniami ze strony partnerów handlowych czy instytucji finansowych dotyczącymi ich przygotowania i komunikacji.

Wdrożenie planu transformacji

Skuteczne wdrożenie procesów planowania transformacyjnego oraz zapewnienie dostępu do wysokiej jakości ujawnień wspierających podejmowanie decyzji inwestycyjnych wymaga szerokiej współpracy między wszystkimi uczestnikami rynku: regulatorami, stowarzyszeniami branżowymi tworzącymi dobre praktyki, przedsiębiorstwami oraz społeczeństwem obywatelskim. Osiągnięcie porozumienia co do zakresu i formy ujawnień to szczególne wyzwanie – ze względu na zróżnicowaną strukturę gospodarek, poziom rozwoju rynków finansowych, skomplikowanie systemów regulacyjnych, a także różne cele polityki gospodarczej poszczególnych państw.

Na poziomie organizacyjnym planowanie transformacji wiąże się z szeregiem wyzwań, które należy zidentyfikować i rozwiązać, aby możliwe było zbudowanie spójnego, odpowiedzialnego schematu działania dopasowanego do specyfiki danego podmiotu i rynku, na którym funkcjonuje. Umiejscowienie procesu transformacji biznesowej w szerszym kontekście dynamicznych zmian gospodarczych, obok trafnej identyfikacji kluczowych ryzyk i szans, stanowi kluczowy element budowy realistycznego planu transformacji. Globalne standardy nie zawsze w pełni uwzględniają regionalną specyfikę, co może utrudniać ich wdrożenie i adaptację.

Rzetelnie opracowany plan transformacji powinien wspierać organizację w realizacji zmian bez zakłócania jej ciągłości działania czy zdolności do tworzenia wartości dla interesariuszy. Kluczowe jest zatem, aby plan określał realistyczny poziom ambicji, precyzował konkretne zmiany i działania przynoszące mierzalne efekty w krótkim, średnim i długim okresie oraz umożliwiał ich systematyczny monitoring oraz komunikację – co pozwala zredukować ryzyko greenwashingu.

Podsumowanie

Postępujące zmiany klimatyczne i wynikające z nich wyzwania gospodarcze oraz społeczne będą w coraz większym stopniu wymagać od uczestników rynku głębokiej transformacji sposobu działania. Budowa i wdrażanie planów transformacji modeli biznesowych zyskują na znaczeniu, ale skuteczna realizacja tych działań wymaga uwzględnienia złożonych zależności wewnątrz i między gospodarkami oraz społeczeństwami. Zarówno na poziomie gospodarki jako całości, jak i w przypadku pojedynczych przedsiębiorstw, konieczne przekształcenia wymagają znalezienia równowagi między odbudową konkurencyjności a redukcją emisji, zapewnieniem dostępu do finansowania, surowców, energii i technologii.

Anna Malinowska – ekspert ds. ESG w Departamencie Strategii, Rozwoju Ryzyka oraz ESG

Ekspert z wieloletnim doświadczeniem praktycznym w obszarze analizy ryzyka finansowego i ryzyka ESG związana z Bankiem Pekao S.A. od 2024 roku. Wcześniejsze doświadczenie zawodowe zdobywała w mBanku S.A., gdzie zajmowała się między innymi budowaniem założeń polityk kredytowych dla klientów korporacyjnych i firmowych, wytyczaniu kierunków transformacji portfela kredytów i inwestycji w kontekście redukcji emisji gazów cieplarnianych, prowadzeniu kalkulacji finansowanych emisji wg metodyki PCAF. Wykładowca i prelegent m.in. PS „Międzyuczelnianej Akademii Klimatu” SGH, AGH i UWr oraz GPW Growth.

Doktor nauk ekonomicznych w dyscyplinie finanse w Akademii Leona Koźmińskiego, gdzie ukończyła również studia podyplomowe; absolwentka Cambridge Institute for Sustainable Leadership, legitymuje się również certyfikatami Sustainability &Climate Risk od Global Association of Risk Professionals oraz Climate Risk Valuation od CFA Institute.

[1] https://assets.bbhub.io/company/sites/60/2021/10/FINAL-2017-TCFD-Report.pdf

[2] Zarówno dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. (Corporate Sustainability Disclosure Directive, tzw. CSRD), jak i dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1760  z dnia 13 czerwca 2024 r. (Corporate Sustainability Due Dilligence Directive, tzw. CSDDD), oraz standard IFRS S2 (Climate-related Disclosures), podkreślają znaczenie aspektów klimatycznych w planach transformacji. Niemniej regulacje europejskie również wskazują na znaczenie aspektów bioróżnorodności i ekosystemów w planach transformacji podmiotów objętych obowiązkiem regulacyjnych ujawnień.